قلعه پرتغالی‌های هرمز که در ضلع شمالی این جزیره و در ۷۵۰ متری جزیره هرمز در ساحل دریا قرار دارد، مهم‌ترین قلعه باقی مانده از روزگار تسلط پرتغالی‌ها بر سواحل و جزایر خلیج فارس است. این قلعه به شکل چند ظلعی نامنظم است. ساختمان آن بسیار محکم است و دیوارهایی به قطر 5/3 متر با چند برج به ارتفاع 12متر دارد.

تاسیسات قلعه شامل انبارهای تسلیحات، آب انبار و اتاق‌هایی با سقف هلالی است. قلعه‌های پرتغالی‌ها تقریباً در بیشتر مناطق حاشیه خلیج فارس وجود دارد، در بندر قشم، کنگ، عمان، رأس الخیمه، جزیره هرمز و جاهای دیگر.

این قلعه‌ها با پلان چهار ضلعی نامنظم، دیوارهایی به قطر حدود ۳/۵ متر و برج‌هایی به ارتفاع حدود ۱۲ متر در 4 گوشه قلعه ساخته شده‌‌اند.

قلعه پرتغالی‌های هرمز شامل انبارهای اسلحه، آب انبار بزرگ، اتاق‌های سرباز خانه، زندان، کلیسا، مقر فرماندهی و تالار است. کلیسای بعضی از این قلعه‌ها، دارای دو ردیف ستون‌های سنگی دایره‌ای شکل با قوس‌های زیبایی از سنگ‌های مرجانی تراش خورده‌است.

تامین آب این قلعه از ذخیره سازی آب باران در آب انبار انجام می شد. فرم این آب انبار دوره گوتیک بیضی شکل بوده  و مساحتی به وسعت ۵٫۸۰ در ۱۵٫۳۰ متر است که عمق اصلی آن ۳ متر می باشد و حدود ۲۶۳ مترمکعب آب گنجایش دارد . دور تا دور آب انبار قلعه هرمز غلام گردهایی به عرض ۱٫۲۰ تا ۱٫۶۰ متر وجود دارد. سقف آب انبار قلعه هرمز توسط قوسهای بین ستونها که کاربندی آنها از گچ می باشدبرپا شده است. آب انبار دارای ۱۰ ستون می باشد.

در ۷۵۰ متری بندرگاه جزیره هرمز قلعه مشهور پرتغالی‌ها قرار گرفته است. قلعه پرتغالی‌ها هرمز شاید عظیم‌ترین دژ استعماری باشد که در تاریخ سرزمین پارس بنا شده است.

هنوز هم دیواره‌های ضخیم، توپ‌های زنگ‌زده و عظمت بنا، زیبایی خاص قلعه پرتغالی‌ها را حفظ کرده‌اند. از بندر که در کناره خط ساحلی قدم بردارید به دیواره‌های قلعه پرتغالی‌ها هرمز می‌رسید، اگر در جهت خلاف عقربه‌های ساعت دیواره‌های قلعه را دور بزنید به ۲ توپ جنگی زنگ‌زده و آستانه ورودی با قوس کم برمی‌خورید که درست روی دماغه جزیره قرار گرفته است

ز آستانه سرپوشیده قلعه پرتغالی‌ها که عبور کنید به یک حیاط پهناور رو به ‌دریا می‌رسید. درست مانند اینکه به یکی از اسلحه ‌سازی‌های عهد باستان وارد شده‌اید. در میانه حیاط کلیسای زیرزمینی با سقف باشکوه قوسی شکل قرارگرفته است. پیش‌از این که مسیر نشانه‌گذاری شده با سنگ‌ها را دنبال کنید تا به باروها برسید می‌توانید از طبقه هم کف برج نگهبانی دیدن کنید.

پس از ورود پرتغالی‌ها به جزیره‌ هرمز، ابتدا آنها اقدام به ساخت یک کلیسا کردند. سقف این کلیسا را با سنگ‌های مرجانی زیبایی که در جزیره یافتند، تزئین کردند. سقف زیبا و حیرت‌انگیز این بنا نشان‌دهنده‌ی هنر و ذوق معماران پرتغالی است. جالب‌تر از سقف این کلیسا، ستون‌های آن است که با الهام گرفتن از سبک معماری منطقه (معماری ایرانی) به صورت درخت‌های نخل و به سه رنگ سبز و سفید و قرمز (تنها رنگ‌های مرجان موجود در سراسر جزیره) ساخته شده است. با بارش اولین باران پس از ساخت قلعه پرتغالی‌ها ، ساکنان آن متوجه چکه کردن سقف و نفوذ آب از سقف مرجانی به داخل شدند. به همین ترتیب این کلیسا را به آب‌انبار تغییر کاربری دادند و با الهام گیری از همین اتفاق، آب انبار دیگری ساختند.

کمی جلوتر، آب انبار عظیم با دریچه‌ای معلق در آب دریا قرارگرفته که برای تأمین آب قلعه پرتغالی‌ها از آن استفاده می‌شده است. دیواره‌های فروریخته قلعه پرتغالی‌ها ‌این فرصت را در اختیارتان قرار می‌دهد که مناظر زیبای روستا و کوه‌های احاطه‌ شده با دریای جزیره را از منظر قلعه ببینید. سکوت عجیب قلعه پرتغالی‌ها بهترین مکان برای غرق شدن در تاریخ چند صد ساله جزیره هرمز را فراهم  می‌کند.

تاریخچه قلعه پرتغالی‌ها هرمز

این بنا در سال 1507 میلادی، دوره ی تسلط استعمار پرتغالی ها در منطقه جنوبی ایران، همزمان با پادشاهی شاه اسماعیل صفوی در جزیره هرمز به فرمان آلفونسو آلبرکرک دریانورد پرتغالی در سال 1507 میلادی، در محلی موسوم به مورنا احداث شد و ساخت آن حدود 30 سال به طول انجامید. شاه اسماعیل صفوی به دلیل جنگ های داخلی و خارجی به ویژه جنگ با امپراطوری عثمانی نتوانسته به مناطق جنوبی ایران توجه نماید. در سال 1622 میلادی در زمان پادشاهی شاه اسماعیل صفوی قلاع هرمز، قشم و لارک، توسط سپاهیان و ارتش ایران به فرماندهی امام قلی خان از دست پرتغالی ها آزاد شد.

قلعه پرتغالی‌ها هرمز دارای برج دیده بانی، زندان، سیاه چاله، کلیسا، سربازخانه، تالار، مقر فرماندهی و آب انبار می باشد. سبک بنا، با الهام از معماری قلاع و دژهای قرون وسطی اروپا و همچنین تلفیق با معماری ایرانی سبک قوم پارت و ساسانی و منطبق با اقلیم منطقه ساخته شده است. بنا در 2 طبقه که بخش شاه نشین آن مشرف به جزیره می باشد که در 4 طبقه ساخته شده است.

قلعه تاریخی هرمز که توسط معمار پرتغالی Tomás Fernandes توماس فرناندز بنا و توسط آلفونسو آلباکرک Albuquerque بازسازی شد، در اول اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۷ با شماره ۱۹۹۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

در ابتدای درب ورودی نیز قاب های نقاشی زیبایی حاصل هنر زنان هنرمند جزیره را خواهید دید که با خاک صد رنگ شگفت انگیز جزیره طراحی شده است. پیشنهاد می کنیم برای حمایت از کسب و کار این زنان هنرمند سوغات قشم را از هرمز تهیه کنید.

 شاید براتون جالب باشه بدونید که ساعت متعلق به این قلعه‌ی پرتغالی و همین طور ناقوس کلیسای این قلعه در میدان نقش جهان اصفهان و یک فقره توپ جنگی در باغ نادریه مشهد مقدس در جوار مزار نادرشاه افشار نصب شده است .